Cảm nhận ý nghĩa bài thơ nói với con của Y Phương I – Kiến thức cơ bản: 1. Tác giả Y Phương là nhà thơ dân tộc Tày, sinh năm 1948, quê ở tỉnh Cao Bằng. 2. Xuất xứ Bài thơ ra đời năm 1980, thời điểm mới kết thúc cuộc chiến tranh chống Mĩ, những năm đầu đất nước thống nhất còn vô vàn khó khăn. 3. Thể loại: Thơ tự do. 4. Nội dung * Tình yêu thương của cha mẹ, sự đùm bọc của quê hương đối với con (khổ 1). – Tình yêu thương của cha mẹ: + Không khí gia đình đầm ấm; từng bước đi, từng tiếng nói, tiếng cười của con đều được cha mẹ chăm chút, vui mừng đón nhận. + Gia đình là cái nôi êm, là cái tổ để con khôn lớn, con lớn lên từng ngày trong tình yêu thương của cha mẹ. – Sự đùm bọc của quê hương: + “ Người đồng mình yêu lắm con ơi” với cuộc sống lao động cần cù và tươi vui trong bản sắc văn hóa. + Rừng núi quê hương thật thơ mộng (cho hoa) và nghĩa tình (con đường cho những tấm lòng), che chở, nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn, lối sống. – Gia đình và quê hương sẽ cùng nuôi con khôn lớn, trưởng thành. * Lòng tự hào quê hương và mong ước của cha (khổ 2): – Người đồng mình sống vất vả mà mạnh mẽ, khoáng đạt, bền bỉ gắn bó với quê hương dẫu còn cực nhọc, đói nghèo. – Người đồng mình mộc mạc nhưng giàu chí khí, niềm tin. Họ không thể nhỏ bé về tâm hồn, ý chí và mong ước xây dựng quê hương. Từ đó, người cha mong con biết tự hào với truyền thống quê hương và tự tin, vững bước trên cường đời. – Người cha nhắc nhở con: cần kế tục, phát huy một cách xứng đáng ruyền thống của quê hương. Từ đó, người cha mong muốn con sống phải có ‘ chĩa tình, chung thủy với quê hương; tự tin, vững bước trên đường đời. 5. Nghệ thuật – Giọng điệu thủ thỉ, tâm tình thiết tha, trìu mến. – Hình ảnh thơ vừa cụ thể, vừa mang tính khái quát, mộc mạc mà vẫn giàu :hảt thơ (đặc trưng dân tộc vùng cao). – Bố cục chặt chẽ, dẫn dắt tự nhiên. 6. Ý nghĩa văn bản Bài thơ thể hiện tình yêu thương thắm thiết của cha mẹ dành cho con cái; ::r.h yêu, niềm tự hào về quê hương đất nước. Ghi nhớ: Qua bài Nói với con, bằng những từ ngữ, hình ảnh giàu sức gợi cảm, Y Phương đã thể hiện tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân tộc mình. Bài thơ giúp ta hiểu thêm về sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của một dân tộc miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền thống, với quê hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống. II – Luyện tập: 1. Cụm từ “người đồng mình” được nhắc lại mấy lần trong bài thơ? Giải ro ch ý nghĩa của cụm từ ấy? Tình cảm của người cha khi nhắc đến người đồng r:iìh đươc thể hiên như thế nào? 2. Nêu cảm nhận về một vài hình ảnh thơ độc đáo, giàu ý nghĩa trong bài. 3. Nêu những nét chính về tình cảm gia đình qua các bài: Bếp lửa (Bằng Việt), Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) và Nói con (Y Phuơng). Bài mẫu 1: Nêu cảm nhận bài thơ “Nói với con” của nhà thơ Y Phương Mở bài: Y Phương là nhà thơ dân tộc Tày và cũng là một trong những nhà thơ người dân tộc thiểu số hiếm hoi tham gia sôi nổi và thành công trong phong trào văn nghệ kháng chiến cứu nước. Thơ ông thể hiện tâm hồn chân thật, mạnh mẽ và trong sáng,cách tư duy giàu hình ảnh của người miền núi. Từ hiện thức khó khăn của đất nước, nhà thơ viết bài thơ “Nói với con” để tâm sự với chính mình, động viên mình, đồng thời để nhắc nhở con cái sau này dù có bao nhiêu khó khăn, bao nhiêu thay đổi cũng phải biết sống ân tình, thủy chung với quê hương, đất nước mình. Thân bài: Điều cha muốn nói vói con ngay từ đầu bài thơ đó là gia đình quê hương chính là nguồn cội sinh dưỡng thiêng liêng đối với mỗi con người. Chân phải bước tới cha Chân trái bước tới mẹ Một bước chạm tiếng nói Hai bước tới tiếng cười Người đồng mình yêu lắm con ơi Đan lờ cài nan hoa Vách nhà ken câu hát Rừng cho hoa Con đường cho những tấm lòng Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời. Người cha muốn nói với con rằng con lớn lên trong tình yêu thương, sự nâng đỡ của cha mẹ và sự đùm bọc của núi rừng quê hương.Hình ảnh “chân và nói/ tiếng cười” là cách nói cụ thể của người dân tộc. Qua những hình ảnh đó, Y Phương đã tạo được không khí gia đình đầm ấm. Từng bước chân, từng tiếng nói, từng tiếng cười của con đều được cha mẹ chăm chút, nâng niu. Những hình ảnh ấy gợi lên không khí đầm ấm vui vẻ trong mỗi gia đình Việt Nam khi có con nhỏ. Người cha còn nói với con về người dân tộc miền núi – “ người đồng mình” – đáng yêu lắm. Họ lao động cần cù, tươi vui và gắn bó với nhau (Đan cài hoa Vách nhà ken câu hát). Rừng núi quê hương mình thật tươi đẹp, con người miền núi mình sống có nghĩa có tình (Rừng cho hoa Con đường cho những tấm lòng). Con là con của cha mẹ, không chỉ lớn lên từ sự yêu thương của cha mẹ mà còn lớn lên trong sự yêu thương, đùm bọc của quê hương núi rừng này. Quê hương hiện ra qua hình ảnh của người đồng mình. Nói với con về những “người đồng mình”, nhà thơ như đang giới thiệu ân cần đây là những người bản mình, người vùng mình, người dân quê mình gần gũi, thân thương. Bằng những hình ảnh thơ đẹp, giản dị bằng cách nói cụ thể, độc đáo mà gần gũi của người miền núi, người cha muốn nói với con rằng: vòng tay yêu thương của cha mẹ, gia đình, nghĩa tình sâu nặng của quê hương làng bản, đó là cái nôi đã nuôi con khôn lớn, là cội nguồn sinh dưỡng của con. Mai này, dù con có đi đến đâu, con hãy khắc ghi điều đó. Điều cha muốn dặn dò con: dù người đồng mình không bằng ai nhưng họ đã biết tự mình tạo nên những giá trị vĩnh hằng, rất đáng trân trọng và gìn giữ mãi mãi: Người đồng mình thương lắm con ơi Cao đo nỗi buồn Xa nuôi chí lớn Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn Sống trên đá không chê đá gập ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói Sống như sông như suối Lên thác xuống ghềnh Không lo cực nhọc Người đồng mình thô sơ da thịt Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục Con ơi tuy thô sơ da thịt Lên đường Không bao giờ nhỏ bé được Nghe con. “ Người đồng mình thương lắm con ơi” lặp lại như một điệp khúc ngân vang. Người đồng mình không chỉ là những con người giản dị, tài hoa trong cuộc sống lao động mà còn là những con người biết lo toan và giàu mơ ước. Người đồng mình đã từng vất vả, gian nan và khổ cực (cao đo nỗi buồn) và họ chưa bao giờ chùn bước trước gian nan thử thách (Xa nuôi chí lớn). Vì vậy, người cha mong muốn con mình phải biết sống có tình nghĩa thủy chung với quê hương, làng bản, không được coi khinh dân tộc mình nghèo đói, lạc hậu. Dẫu sống trên đá cũng không được chê đá gập ghềnh, không được chê thung nghèo đói, không được tự ti về bản than mình. Lại phải biết chấp nhận và vượt qua gian nan thử thách như truyền thống của cha ông (Sống như sông như suối…) Người cha dặn con rằng “người đồng mình” mộc mạc nhưng giàu chí khí, niềm tin. Chúng ta có thể tuy “thô sơ da thịt” nhưng không hề nhỏ bé về tâm hồn, ý chí. Chúng ta là những người đã dựng nên quê hương mình bằng sự lao động cần cù, nhẫn nại, bằng cả những phong tục tập quán tốt đẹp từ lâu đời (Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục). Bởi vậy, cha mong con hãy tự hào về “người đồng mình”, sống xứng đáng với quê hương mình; hãy tự tin và vững bước trên đường đời “Không bao giờ nhỏ bé được – Nghe con”. Lời “nói với con” ở bài thơ này càng có ý nghĩa hơn đối với trường hợp con em các dân tộc miền núi Nên nhưng lại tự ti, cảm thấy mình yếu kém. Hoặc là những người rời khỏi bản làng một thời gian đã mất gốc, sống đua đòi, quên đi nguồn cội của mình, quên đi truyền thống tốt đẹp của người miền núi. Bài thơ ca ngợi những đức tính tốt đẹp của người đồng mình, cha mong con sống có tình nghĩa với quê hương, phải giữ đạo lí “Uống nước nhớ nguồn” của cha ông từ bao đời để lại. Hơn nữa, con phải biết chấp nhận gian khó và vươn lên bằng ý chí của mình. Người cha muốn con hiểu và cảm thông với cuộc sống khó khăn của quê hương, tự hào về truyền thống quê hương, tự hào về dân tộc để vững bước trên con đường đời, để tự tin trong cuộc sống. Giọng thơ thiết tha, trìu mến nhưng lại trang nghiêm. Các hình ảnh thơ cụ thể mà có tính khái quát, mộc mạc mà vẫn giàu chất thơ. Lời cha dìu dặt tựa như một khúc ca nhẹ nhàng mà âm vang sẽ là hành trang đi theo con suốt cuộc đời. Có lẽ, đó sẽ là một bài học, một lời tâm niệm bổ ích cho các bạn trẻ – bài học về niềm tin,nghị lực,ý chí vươn lên. Kết bài: Qua lời nhắn nhủ với con, Y Phương muốn truyền lại cho thế hệ trẻ bây giờ niềm tự hào về cội nguồn và truyền thống dân tộc, gửi gắm vào họ cả niềm tin và khát vọng. Con em các dân tộc ít người ở miền núi sẽ có ý chí vươn lên trong cuộc sống, xứng đáng với truyến thống của các ông. Từ tiếng lòng của nhà thơ Y Phương, bạn đọc ngày nay càng hiểu thêm, yêu mến thêm người miền núi bởi ở họ có vẻ đẹp tâm hồn rất đáng trân trọng. Tiếng lòng của nhà thơ còn gợi nhắc mọi người tình cảm gắn bó với quê hương của mình và ý chí vưon lên trong cuộc sống.
Bài mẫu 2: Mở bài: Y Phương là nhà thơ dân tộc Tày. Những sáng tác của ông thường toát lên sự chân tỉnh mộc mạc, giản dị, nhưng cùng hết sức sâu sắc như chính còn người quê hương ông. “Nói với con” là bài thơ tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Y Phương. Qua lời tầm tình của người cha với đứa con, người đọc có thể cảm nhận được tình cảm gia đình ấm cúng, vẻ đẹp tâm hồn của con người miền núi. Bài thơ chứa đựng tình cảm cha con thắm thiết, tình quê hương sâu nặng. Cha truyền cho con niềm tự hào về quê hương, mong con tiếp nối xứng đáng truyền thống của quê hương. Thân bài: Mở đầu bài thơ, tác giả miêu tả những bước đi chập chững đầu đời của con. Mỗi đứa con dường như đều lớn lên trong tình yêu thương từng ngày của cha mẹ: “Chân phải bước tới cha Chân trái bước tới mẹ Một bước chạm tiếng nói Hai bước tới tiếng cười “ Xung quanh đứa trẻ luôn có sự nâng đón và mong chờ của cha mẹ. Gian nhà sàn nhỏ, đơn sơ nhưng đầm ấm bởi “tiếng nói”, “tiếng cười” của con. Từng bước đi của con luôn có sự dõi theo, vui mừng đón nhận của cha mẹ. Từ “chạm ” diễn tả cụ thể sự gần gũi, tin yêu từng phút giây cha mẹ ở bên con. Những hình ảnh cụ thể, sinh động ấy gợi lên sự xúc động nơi người đọc. Đứa con trưởng thành không chỉ trong vòng tay cha mẹ mà còn có quê hương với “người đồng mình”, trong cuộc sống lao động cần cù, thiên nhiên thơ mộng. Người đồng mình không chỉ kiên cường, bền chí mà còn biết làm đẹp cho cuộc sống của mình từ những gì bình dị nhất: “Người đồng mình yêu lắm con ơi Đan lờ cài nan hoa Vách nhà ken câu hát Rừng cho hoa Con đường cho những tấm lòng”. Nơi vùng cao con sinh ra có cuộc sống lao động cần cù, tươi vui được nhà thơ gợi lên qua những hình ảnh đẹp, tả thực mà giàu ý nghĩa. Cả hai hình ảnh “lờ” và “vách nhà” đều vô cùng gần gũi với từng người miền núi. “Lờ” dùng để bắt cá phục vụ cuộc sống hàng ngày. “Vách nhà” che chở mưa nắng cho con người. Rừng núi quê hương cũng thật thơ mộng, nghĩa tình: “Rừng cho hoa Con đường cho những tẩm lòng ” Có thể rừng núi vẫn còn hoang sơ, đường đi nhiều hiểm trở, nhưng thiên nhiên vẫn rất đẹp và hào phóng. Muôn vàn hương sắc “hoa” của rừng đã nuôi dưỡng cho con vẻ đẹp tâm hồn: giản dị, trong sáng, đôn hậu. Nếu hoa là một bản chất không thể thay đổi của “rừng” thì “những tấm lòng” cũng là một bản chất không thể đổi thay của “con đường”. Trên con đường mà suốt cuộc đời con đi qua, con đă và sẽ gặp, nhận được bao tấm lòng đôn hậu, thủy chung cùa “người đồng mình”, của dân tộc mình. Con đường ấy, hàng ngàn con đường như thế đã liên kết “người đồng mình” với nhau, khiến “người đồng mình” đến với nhau dễ dàng hơn, nhanh chóng hơn. Lời thơ tự nhiên, sinh động. Tình yêu con của người cha không phải là những lời âu yếm, khen ngợi mà là lời dặn dò, dạy bảo gửi trong hình ảnh quê hương, núi rừng mộc mạc, thân thương đã tạo nên sắc thái riêng thật xúc động của bài thơ.Để khẳng định lại khởi nguồn của mọi niềm vui chính là gia đình, nhà thơ nhăc về ngày cưới: “Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời” Mạch thơ có sựđan xen, mở rộng: từ tình cảm gia đình mà nói tới quê hương. Đoạn thơ vừa là một lời tâm tình ấm áp, vừa là một lời dặn dò đầy tin cậy của người cha trao gửi tới con. Bằng những hình ảnh thơ đẹp,giản dị bằng cách nói cụ thể, độc đáo mà gần gũi của người miền núi, người cha muốn nói với con rằng:vòng tay yêu thương của cha mẹ, gia đình,nghĩa tình sâu nặng của quê hương làng bản- đó là cái nôi đã nuôi con khôn lớn,là cội nguồn sinh dưỡng của con. Con hãy khắc ghi điều đó. Những tâm sự mà người cha muốn “nói vói con” đã cụ thể hơn rất nhiều trong khổ thơ thứ hai. Lời thơ mở ra một không gian cao rộng, khoáng đạt của quê hương, xứ sở: “Người đồng mình thương lắm con ơi Cao đo nỗi buồn Xa nuôi chí lớn” Một lần nữa, cụm từ đầy trìu mến, thân thương được lặp lại: “Người đồng mình thương lắm con ơi” với lời thơ thiết tha.Người đồng mình không chỉ là những con người giản dị, tàihoa trong cuộc sống lao động mà còn là những con người biết lo toan và giàu mơ ước. Trong cái ngọt ngào của kỉ niệm về gia đình và quê hương,người cha đã tha thiết nói với con về những phẩm chất tốt đẹp của người đồng mình. Y Phương muốn con mình hiểu rằng giá trị của con người không phải đo bằng những của cải vật chất mà là những phẩm chất người đó có. Giá trị đích thực của con người phải ở tầm cao nhân văn mà con người đang vươn tới. Người cha mong ngay từ nhỏ, đứa con phải nhận biết rằng những gì làm nên phần tốt đẹp nhất cùa cuộc đời là những giá trị tinh thần chứ không phải là của cải vật chất tầm thường. Sống phải tràn đầy niềm tin và khí phách, sống hồn nhiên vô tư như sông suối, như núi rừng, chẳng bao giờ ngại khó ngại khổ, vất vả, gian lao: “Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn Sống trên đá không chê đá gập ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói Sống như sông như suối Lên thác xuống ghềnh Không lo cực nhọc” Bằng cách tư duy độc đáo của người miền núi, Y Phương đã lấy cái cao vời vợi của trời để đo nỗi buồn, lấy cái xa của đất để đo ý chí con người. Sắp xếp tính từ “cao”, “xa” trong sự tăng tiến, nhà thơ cho thấy khó khăn, thử thách càng lớn thì ý chí con người càng mạnh mẽ. Có thể nói, cuộc sống của người đồng mình còn nhiều nỗi buồn, còn nhiều bộn bề thiếu thốn song họ sẽ vượt qua tất cả, bởi họ có ý chí và nghị lực, họ luôn tin tưởng vào tương lai tốt đẹp của dân tộc. Với những hình ảnh cụ thể của rừng núi quê hương: đá gập ghềnh, thung nghèo đói, nhà thơ gợi lại cuộc sống vất vả đầy gian nan, thách thức giữa hoang sơ đại ngàn. Những “người đồng mình” mạnh mẽ, bền bỉ, gắn bó với quê hương dẫu còn nhọc nhằn, nghèo đói. Sự chấp nhận cuộc sống một cách tự nguyện, không kêu ca là đức tính cao quý của người miền núi nói riêng và người Việt Nam nói chung. Trên đá cằn khô ấy, trong thung cằn cỗi ấy, họ vẫn tìm thấy sự tươi đẹp của cuộc đời. Vì vậy, người cha mong muốn con mình phải có nghĩa tình thủy chung với quê hương, biết chấp nhận, vượt qua gian nan, thừ thách bằng ý chí, nghị lực của bản thân. Phép so sánh “Sống như sông như suối” gợi vẻ đẹp tâm hồn và ý chí của người đồng mình. Gian khó là thế, họ vẫn tràn đầy sinh lực, tâm hồn lãng mạn, khoáng đạt như hình ảnh đại ngàn của sông núi. Tình cảm của họ trong trẻo, dạt dào như dòng suối, con sống trước niềm tin yêu cuộc sống, tin yêu con người. Đời người giống như một dòng sông chảy từ núi xuống biển cả. Dòng sông ấy có đoạn gầm gào thác đổ, có đoạn sôi sục lũ rừng nhưng rồi cũng đến cái êm ả của đồng bằng và cuối cùng là vẻ mênh mông của biển cả. Đó chính là quy luật của tự nhiên. Con người hãy như dòng sông, biết chấp nhận tất cà thác ghềnh đó: “Song như sông như suối”. Nhưng khi băng qua những thác ghềnh đó, con người phải học lấy những bài học trong đó. Được vậy thì mọi khó khăn, gian nguy cũng không làm ta nản chí: “Người đồng mình thô sơ da thịt Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con Người đồng mình tự đục đả kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục” “Người đồng mình” có thể mộc mạc, “thô sơ da thịt” nhưng không hề nhỏ bé về tâm hồn, ý chí. “Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con” là lời khẳng định, niềm tự hào của chính tác giả về những con người quê hương mình. Họ mong đuợc đóng góp cho quê hương những điều tốt đẹp nhất. Điều đó có thể rất khó khăn, rất vất vả như việc “đục đá”. Đó là một hình ảnh ẩn dụ sinh động, gợi cảm. Những người dân lao động miền núi “tự đục đá kê cao quê hương ”, tôn cao vẻ đẹp văn hóa dân tộc. Hình ảnh thơ đầy ấn tượng, chan chứa niềm tự hào. Cuối bài thơ là lời người cha nhẩc nhờ đứa con: “Con ơi tuy thô sơ da thịt Lên đường Không bao giờ nhỏ bé đuợc Nghe con “ Phẩm chất của người của con người quê hương còn được người cha ca ngợi qua cách nói đối lập tương phản giữa hình thức bên ngoài và giá trị tinh thần bên trong, nhưng rất đúng với người miền núi. Giọng thơ mang âm hường tha thiết, dạt dào tình cảm cha dành cho con. Dù cuộc sống lam lũ, cực khổ cũng không thể khuất phục ý chí của con. Đó là lời cha dặn dò, điều cha mong ước trước khi con mình bước vào biển cả cùa cuộc đời. Giọng điệu thơ tha thiết, trìu mến xuyên suốt bài thơ làm rung động tâm hồn chúng ta. Tác già đã xây dựng các hinh ảnh cụ thể mà có tính khái quát, mộc mạc nhưng giàu chất thơ một cách thành công. Đây là bài thơ độc đáo cùa ngươi miền núi viết về tinh cha con, đi từ tình cảm gia đình mở rộng ra tình cảm quê hương, từ những kỉ niệm gần gũi, thiết tha mà nâng lên lẽ sống. Hai tiếng “Nghe con” lắng đọng bao cảm xúc, ẩn chứa tình yêu thương vô bờ bến của cha dành cho con. Câu thơ còn gợi ra một cảnh tượng cảm động đang diễn ra lúc chia li: cha hiền từ âu yếm nhìn con, xoa đầu con và người con ngoan ngoãn cúi đầu lắng nghe lời cha dặn. Kết bài: “Nói với con ” của Y Phương là bài thơ có sức hấp dẫn đặc biệt bởi vẻ đẹp độc đáo của nó. Sự yêu quý, tự hào, gắn bó với quê hương, xứ sở là yếu tố quan trọng đưa đến sự thành công của bài thơ. Nó giúp ta hiểu thêm vê sức sông và vẻ đẹp tâm hôn cùa một dân tộc miền núi. Bài thơ ca ngợi những đức tính tốt đẹp của người đồng mình, cha mong con sống có tình nghĩa với quê hương, phải giữ đạo lí “Uống nước nhớ nguồn” của cha ông từ bao đời để lại. Hơn nữa, con phải biết chấp nhận gian khó và vươn lên bằng ý chí của mình.
