Tóm tắt bài 1. Tìm hiểu chung a. Hoàn cảnh sáng tác: Chưa rõ thời điểm ra đời, nhưng có lẽ bài thơ được Nguyễn Đình Chiểu viết ngay sau khi thành Gia Định bị thực dân Pháp tấn công (17/2/1859). Tác phẩm là một trong những tác phẩm đầu tiên của văn học yêu nước chống Pháp cuối thế kỉ XIX b. Thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật c. Bố cục: Sáu câu đầu: Cảnh đất nước và nhân dân khi giặc pháp xâm lược Hai câu cuối: Tâm trạng của tác giả 2. Đọc - hiểu văn bản a. Cảnh đất nước và nhân dân khi giặc pháp xâm lược Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây, Một bàn cờ thế phút sa tay. Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy, Mất ổ bầy chim dáo dát bay. Bến Nghé cửa tiền tan bọt nước, Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây. Nỗi đau mất nước Cảnh tan chợ: Ngay thời điểm họp chợ thì có tiếng súng nổ ra, cảnh tượng huyên náo, tan tác, hoảng loạn bắt đầu ("Tan chợ vừa nghe tiếng súng tây") Tình thế đất nước: Ván cờ hiểm nghèo → sai lầm trong nước đi, người cầm quân phút sa tay, lỡ bước không thể cứu vãn được. Nỗi đau nhân dân: Từ láy "lơ xơ", "dáo dác" + nghệ thuật đảo ngữ. Từ ngữ mang tính biểu tượng "bầy chim", "lũ trẻ" → Cảnh tan tác, chia lìa, đổ vỡ thê thảm của người dân chạy loạn. Đây là những thân phận tượng trưng cho nỗi đau chung của đất nước, của nhân dân khi giặc đến. Cảnh nhà cửa xóm làng: tan bọt nước >< nhuốm màu mây → Nhà cửa làng xóm bị hủy hoại một cách nhanh chóng, tất cả đều tan hoang, đổ nát ⇒ Tất cả dường như chìm trong ngọn lửa hung tàn của giặc, sự tàn phá, hủy diệt lấp kín cả không gian. Với các biện pháp nghệ thuật: đảo ngữ, hoán dụ tác giả đã khắc họa thành công bức tranh đất nước trước thời loạn lạc. b. Tâm trạng của tác giả: Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng, Nỡ để dân đen mắc nạn này? Ở sáu câu thơ đầu: Đau đớn, xót xa trước tình cảnh của nhân dân, đất nước và lòng căm hận quân xâm lược Hai câu thơ cuối: bộc lỗ nỗi niềm trăn trở của tác giả: Câu hỏi tu từ vang lên đầy tha thiết, không chỉ là kêu gọi mà còn là hàm ý bao thắc mắc trước sự vắng mặt của kẻ có trách nhiệm với quê hương, đất nước. Câu thơ còn bộc lộ sự thất vọng sâu sắc về triều đình cũng như biểu hiện được lòng thương dân sâu sắc của Đồ chiểu. ⇒ Tiếng kêu quặn thắt của một tấm lòng trung quân đã cảm thấy đổ vỡ niềm tin đối với triều đình phong kiến nhà Nguyễn. 3. Tổng kết a. Nội dung Bài thơ gợi lại một thời đại đau thương của dân tộc, gợi lòng căm thù với kẻ thù xâm lược b. Nghệ thuật Là sự kết hợp với khái quát, lựa chọn từ ngữ, hình ảnh có giàu sức gợi tả, gợi cảm. Sử dụng các biện pháp tu từ: Đối lập, câu hỏi tu từ.... tô đậm cảm xúc. Bài tập minh họa Ví dụ: Đề: Phân tích bài thơ Chạy giặc Gợi ý làm bài: Các em có thể dựa vào những gợi ý dưới đây: Nội dung cần làm rõ: Cảnh đau thương của đất nước được hiện lên qua những hình ảnh: Lũ trẻ lơ xơ chạy Đàn chim dáo dác bay. Bến Nghé tan bọt nước. Đồng Nai nhuốm màu mây. ⇒ Hình ảnh chân thực dân, lên khung cảnh hoảng loạn của nhân dân, sự chết chóc, tang thương của đất nước trong buổi đầu có thực dân Pháp xâm lược. Tâm trạng của tác giả: Đau buồn, xót thương trước cảnh nước mất nhà tan. Thái độ của tác giả: Căm thù giặc xâm lược. Mong mỏi có người hiền tài đứng lên đánh đuổi thực dân, cứu đất nước thoát khỏi nạn này. ⇒ Lòng yêu nước, lòng căm thù giặc của Nguyễn Đình Chiểu. Nghệ thuật Tả thực kết hợp với khái quát, lựa chọn từ ngữ, hình ảnh. Biên pháp đối lập, câu hỏi tu từ....
