Đóng vai ông Hai kể lại câu chuyện Làng Câu chuyện Làng qua lời kể của nhân vật ông Hai Nghe câu nói của mụ đàn bà mới ở dưới quê mới lên: “Cả làng chúng nó Việt gian theo Tây còn giết gì nữa!”, cổ tôi nghẹn ắng hẳn lại, da mặt tê rân rân như vừa bị ai tát một cái đau lắm. Tôi lặng đi, tưởng chừng như không thở được. Một lúc sau tôi mới rặn è è, mạnh dạn hỏi lần nữa: – Liệu có thật không hở bác? Hay là chỉ lại… Người đàn bà lại khẳng định mình vừa ở dưới đó lên rồi rành rọt kể lại mọi chuyện. Từ chủ tịch xã đến dân làng đều theo Tây cả. Lại còn nói rõ chính xác tên của từng người nữa chứ. Thôi rồi! Làng Chợ Dầu theo Tây thật rồi. Người Chợ Dầu làm Việt gian thật rồi. Đó là một điều khủng khiếp mà cả đời tôi có tưởng tượng cũng không nghĩ ra được. Tôi cứ ngờ ngợ. Nhưng người đàn bà kia nói không sai cái gì. Lại còn gọi miệt thị là “chúng nó”, gằn giọng ở chỗ “Việt gian theo Tây”, lại còn cạnh khóe thêm đớn đau: “Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?” Tôi tủi nhục không biết giấu mặt vào đâu. Không để người ta biết tôi là dân làng Chợ Dầu, tôi vội lấy cớ lủi vội về. Về đến nhà tôi nằm vật ra giường. Mấy đứa trẻ thấy mặt tôi hầm hầm không dám hỏi gì. Nhìn chúng nó, tủi thân, nước mắt tôi cứ ròng ròng chảy. Tôi nghĩ về tương lai của chúng nó mà không cầm được nước mắt. Chúng nó là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Rồi chúng nó sẽ bị người ta rẻ rúng, người ta ruồng bỏ đấy thôi. Tôi thì già cả rồi, có chết đi cũng được. Nhưng còn tương lai của chúng sẽ thế nào đây? Làng tôi, tôi đã yêu nó biết mấy. Tôi yêu cái làng tôi to và đẹp. Từng con đường, từng cái cây ngọn cỏ của làng đều nảy nở trong tôi một tình yêu tha thiết. Có cái làng nào mà mọi con đường đều được lắt đá ong sạch sẽ như làng Chợ Dầu của tôi. Nhà ngói cả nhé! Tường vôi vây kín đáo và chắc chắn lắm. Dân chợ Dầu có thể nhịn ăn nhịn mặc nhưng không thể để cái nhà mình xập xệ được. Lại thêm cái sinh phần bề thế, khang trang và cao lớn của viên tổng đốc thì không làng nào có được. Không những yêu làng, tôi còn tự hào về cái làng của tôi lắm lắm. Làng tôi tinh thần dữ lắm. Khi kháng chiến nổ ra, gái trai gì trẻ làng tôi cũng hăm hở đi đắp hào, đào ụ, dựng chòi canh sẵn sàng chống giặc. Người trong làng đã thề sẽ sống chết mà giữ làng. Lúc ấy, tôi cũng tham gia cùng các anh em làm công tác kháng chiến. Bao đêm hội họp nghe nhắc nhở của các cán bộ cũng thấy mạnh mẽ lắm. Không đâu như ở làng Chợ Dầu, ai ai cũng sôi nổi, quyết tâm và kiên cường. Tôi chưa tin hẳn lời của người đàn bà kia. Liệu có điều gì đó chưa phải ở đây chăng? Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đổ đốn đến thế được. Họ toàn là những người có tinh thần cả mà. Họ đã ở lại làng, quyết tâm một sống một chết với giặc, có đời nào lại cam tâm làm điều nhục nhã ấy. Nhưng không có lửa sao lại có khói? Ai người ta hơi đâu bịa tạc ra những chuyện ấy làm gì. Càng suy nghĩ tôi càng thấy đau đớn và nhục nhã. Chao ôi! Cả làng làm Việt gian. Rồi đây biết làm ăn buôn bán làm sao? Rồi đây sẽ phải ở đâu, mặt mũi nào để ngửa mặt nhìn mọi người nữa đây? Mấy ngày, tôi không nói không rằng, cũng không dám đi đâu, cứ quẩn quanh trong nhà. Ai hỏi gì tôi cũng gắt gỏng. Vợ tôi cũng khổ tâm lắm. Cứ nhìn tôi như muốn khóc, không dám hỏi gì. Một không khí nặng nề bao trùm khắp căn nhà nhỏ. Tôi cố giữ kín chuyện này. Nhưng mụ chủ nhà không biết từ đâu đã biết chuyện liền đánh tiếng sẽ đuổi chúng tôi đi. Thật là khổ hết biết. Giờ đi thì đi đâu? Tôi chợt nghĩ sẽ quay về làng nhưng rồi gạt phát đi. Chúng nó theo Tây cả rồi, về làm gì nữa. Về làng là bỏ kháng chiến, bỏ cụ Hồ, là làm Việt gian, làm nô lệ cho Tây đấy. Bao nhiêu thảm cảnh cứ quần vũ trong đầu tôi hệt như có cơn bão tố nào đó cào cấu trong trí óc. Nghĩ đến cái thói ức hiếp, bài trừ của bọn Tây mà tôi thấy rợn cả người. Cả cuộc đời lầm than cũ nổi lên rõ ràng trước mắt tôi. Về bây giờ là mất hết. Làng thì yêu thật, nhưng làng theo Tây mất rồi thì phải thù. Tôi sẽ đứng về phía Cách mạng, đứng về phía kháng chiến, ủng hộ cụ Hồ, quyết chống giặc đến cùng. Đời chỉ sống có một lần, làng thì cũng mất rồi, còn luyến tiếc làn chi nữa. Có lúc tôi ôm thằng Húc vào lòng, thủ thỉ với nó cho nguôi ngoai nỗi khổ. Nó cũng tinh thần lắm. Nó cũng ủng hộ kháng chiến, ủng hộ cụ Hồ. Nó cũng như tôi quyết một lòng trung trinh với đất nước. Nghe thằng bé nói một cách mạnh bạo và rành rọt tôi hạnh phúc vô cùng, nước mắt lại chảy ra ướt nóng hết cả má. Nỗi khổ tâm trong tôi cũng vơi bớt đi phần nào. Tưởng chừng như sẽ phải ôm nhục đến hết đời. Có ngờ đâu, ông trời còn thương tôi. Lúc sắp sửa rời nơi tản cư để lên nơi ở mới thì một thanh niên người làng Chợ Dầu tìm đến. Anh ta nói làng Chợ Dầu không theo Tây đâu. Làng Chợ Dầu kiên cường chống giặc, quyết bảo vệ từng gốc cây, từng mái nhà. Khi Tây tràn vào làng gặp phải sự kháng cự quyết liệt của ta. Tuy chiếm được làng nhưng chúng không thu được gì. Quá tức giận, chúng đốt sạch cả làng rồi. Cuộc tiêu thổ kháng chiến đã thành công. Chính ông chủ tịch xã đã đích thân lên đến tận đây để cải chính cái tin làng Chợ Dầu theo giặc. Tôi nghe tin ấy mà thấy sung sướng như thể mình đang mơ. Cứ hỏi đi hỏi lại anh thanh niên. Để tôi tin, anh dắt tôi đến gặp ông chủ tịch. Thì ra là láo hết, sai sự thật hết, sai “sự mục đích” hết cả. Bọn giặc đã chơi trò tâm lí chiến đấy thôi. Chúng tung tin để phá tổ chức của ta, chia rẽ dân ta, làm dân ta mất niềm tin vào đồng bào của mình. Âm mưu của chúng thật thâm độc. Nhưng Cách mạng đã thấy rõ điều đó. Cách mạng đã lo liệu tất cả, đã cử người đến các khu tản cư để khẳng định, để làm an lòng mọi người. Tôi lại đi khắp nơi để cải chính lại cái tin “oan nghiệt” ấy. Ai cũng vui mừng cho tôi. Đến cả mụ chủ nhà cũng phấn khởi mừng theo. Tôi kể tỉ mỉ, rành rọt cho mọi người nghe hôm Tây nó vào làng khủng bố. Chúng nó có bao nhiêu thằng, bao nhiêu Tây, bao nhiêu Việt gian đi cùng, đi những đường nào, đốt phá những đâu. Dân quân, tự vệ đã bố trí, cầm cự kháng địch ra sao. Tôi kể không sót thứ gì như thể tôi vừa dự trận đánh giặc ấy xong thật. Sau những tai họa ấy, tôi càng yêu làng, yêu kháng chiến hơn bao giờ hết. Làng Chợ Dầu là làng anh hùng. Dân chợ dầu anh dũng, kiên trung. Tình yêu làng trong tôi quyện chặt với tình yêu nước. Từ đây, làng tôi và đất nước là một. Tôi và nhân dân là một. Ủng họ Cách mạng! Ủng hộ cụ Hồ! Tôi sẽ tiếp tục góp sức cùng nhân dân, cùng cụ Hồ chiến đấu chống giặc đến hơi thở cùng.
