Tóm tắt lý thuyết I. Tình hình kinh tế - xã hội 1.Tình hình kinh tế Tình hình nước ta nửa sau thế kỷ XIV: Mất mùa, đói kém, vỡ đê,nông dân phải bán ruộng đất, vợ con cho quý tộc, địa chủ và trở thành nô tì. Nhà nước không quan tâm đến nông nghiệp, không sửa chữa đê,mất mùa đói kém. Vương hầu,quý tộc, ăn chơi, địa chủ chiếm nhiều ruộng đất. Ruộng đất công bị xâm lấn nên đời sống của nông dân, nông nô, nô tì rất khổ cực. Dân nghèo phải nộp 3 quan tiền thuế đinh. 2. Tình hình xã hội: Vua quan nhà Trần ăn chơi sa đọa Quan lại bắt dân xây dinh thự, chùa chiền. Trong triều bị bọn nịnh thần lũng đoạn (Chu văn An dâng sớ xin vua chém 7 tên nịnh thần) Nhà Trần bất lực trước sự xâm lược của Champa và sự ngang ngược của nhà Minh. Đời sống nhân dân càng khổ cực. Các cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì cuối thế kỷ XIV: Do bị áp bức bóc lột nên nông dân và nô tì nổi dậy đấu tranh: Khởi nghĩa nông dân Ngô Bệ 1344-1360: ở Yên Phụ- Hải Dương. Khởi nghĩa nông dân Nguyễn Thanh, Nguyễn Ky ở Thanh Hóa năm 1379. Cuộc khởi nghĩa nông dân do nhà sư Phạm Sư Ôn lãnh đạo năm 1390 ở Quốc Oai – Sơn Tây, tiến vào Thăng Long 3 ngày. Khởi nghĩa của Nguyễn Nhữ Cái ở Sơn Tây 1399 (Lược đồ khởi nghĩa nông dân nửa cuối thế kỷ XIV) ♦ Nhận xét: Các cuộc khởi nghĩa thất bại do thiếu tổ chức, cuối cùng bị chính quyền nhà Trần đàn áp. Đây là phản ứng mãnh liệt của của nông dân, của nô tì đối với cuộc sống khổ cực, đó là sự sụp đổ của nhà Trần, đưa đến Nhà Hồ thành lập năm 1400. II. Nhà Hồ và cải cách của Hồ Qúi Ly 1. Nhà Hồ thành lập (1400) Giữa thế kỷ XIV, nhà Trần suy yếu: Tình hình kinh tế giảm sút Làng xã tiêu điều → Nhà Trần không đủ sức giữ vai trò quản lí đất nước Ngoại xâm đe dọa. Năm 1400 Hồ Quý Ly lật đổ nhà Trần, xưng đế, đổi quốc hiệu là Đại Ngu (Đại Hiền). → Nhà Hồ được thành lập (Thành Nhà Hồ (thành Tây Đô) - Công trình độc nhất tại Việt Nam) 2. Những biện pháp cải cách của Hồ Quý Ly a. Chính trị: Cải tổ hàng ngũ võ quan. Thay thế võ quan cao cấp không phải họ Trần nhưng thân cận và có tài năng. Đổi 1 số đơn vị hành chánh cấp trấn, các quan về các lộ thăm dân. Cho cho xây dựng kinh thành mới bằng đá kiên cố ở An Tôn (Vĩnh Lộc, Thanh Hóa) gọi là Tây Đô (phân biệt với Thăng Long, được đổi thành Đông Đô) thường gọi là Thành nhà Hồ. b. Kinh tế: 1396 phát hành tiền giấy cấm dùng tiền bằng đồng. 1397 ban hành chính sách hạn điền(để hạn chế hạn chế ruộng đất của vương hầu, quan lại, địa chủ; làm suy yếu thế lực Họ Trần ) Năm 1402 định lại thuế. c. Xã hội: Ban hành chính sách hạn nô (1401)(để quy định số lượng nô tỳ của vương hầu quý tộc quan lại, số thừa sung công.) Bắt nhà giàu bán thóc cho dân, chữa bệnh cho dân. Người không có ruộng, đàn bà góa, không phải nộp thuế. c. Văn hóa, giáo dục: Chấn chỉnh lại việc học tập, thi cử, giảm bớt số sư tăng. Dịch chữ Hán sang chữ Nôm. d. Quân sự: Làm lại sổ hộ để tăng quân số, sản xuất vũ khí Năm 1397 dời đô vào Thanh Hóa, cho xây thành Tây Đô ở An Tôn- Vĩnh Lộc – Thanh Hóa , thành Đa bang ở Hà Tây. Sản xuất vũ khí, bố trí phòng thủ nơi hiểm yếu. Thể hiện kiên quyết bảo vệ tổ quốc. 3.Ý nghĩa và tác dụng của cải cách Hồ Quý Ly a. Tiến bộ (tích cực): Cải cách toàn diện, chứng tỏ ông có tài và rất yêu nước Hạn chế ruộng đất của quý tộc, địa chủ, làm suy yếu tôn thất nhà Trần, tăng nguồn thu nhập của nhà nước, tăng quyền lực của nhà nước quân chủ trung ương tập quyền Cải cách văn hóa, giáo dục có tiến bộ. b. Hạn chế: Không được nhân dân ủng hộ. Do cướp ngôi vua Trần nên lòng người hoang mang, bất bình.
