Tóm tắt lý thuyết I. Tình hình chính trị xã hội 1.Triều đình nhà Lê mục nát Thịnh đạt thời Lê Thánh Tông. Lê Uy Mục và Lê Tương Dực ăn chơi trụy lạc, tướng Trịnh Duy sản gây phe phái, đánh nhau liên miên. Các phe phái đánh nhau giành quyền lực. Cuối thế kỷ XVI, nhà Lê suy yếu. 2. Phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỷ XVI: Nông dân không có ruộng cày, thuế cao, phu dịch nặng nề, nhà nước không chăm lo đến sản xuất nông nghiệp, nạn đói 1517. Mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ. Mâu thuẫn giữa nhà nước phong kiến với nhân dân nên đấu tranh như: Khởi nghĩa Trần Tuân (1511) ở Hưng Hóa,Sơn Tây kéo về Từ Liêm (Hà Nội) uy hiếp kinh thành Thăng Long. Khởi nghĩa Trần Cảo “Quân 3 chỏm” (1516-1521) tại Đông Triều, nghĩa quân 3 lần tấn công Thăng Long. Các cuộc khởi nghĩa trên thất bại nhưng đã giáng một đòn vào triều đình phong kiến nhà Lê, vì thế càng mau chóng sụp đổ. II. Các cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều và Trịnh Nguyễn phân tranh 1. Chiến tranh Nam Triều và Bắc Triều 1527 Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê lập ra Nhà Mạc –Bắc Triều. 1533 Nguyễn Kim “Phù Lê diệt Mạc” cùng với cựu thần nhà Lê kéo vào Thanh Hóa lập ra Nam Triều. Hai tập đoàn phong kiến đối lập nhau gây chiến tranh liên miên suốt 50 năm tại vùng hạ lưu sông Mã, sông Hồng; đến năm 1592 Nam Triều chiếm Thăng Long nhà Mạc rút lên Cao bằng, chiến tranh chấm dứt. Đây là cuộc nội chiến giữa các tập đoàn phong kiến, tranh giành quyền lợi và địa vị, đem đến tác hại là kềm hãm sự phát triển kinh tế xã hội. Là cuộc chiến tranh phi nghĩa. 2. Chiến tranh Trịnh – Nguyễn và sự chia cắt Đàng Trong Đàng Ngoài. Năm 1545 Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm nắm quyền. Nguyễn Hoàng lập cơ sở ở Thuận Hóa, Quảng Nam đối địch với họ Trịnh, chiến tranh quyết liệt giữa Trịnh và Nguyễn, không phân thắng bại, lấy sông Gianh làm giới tuyến phân chia đất nước: Từ sông Gianh ra Bắc thuộc Họ Trịnh (Trịnh Tùng nắm quyền ) là Đàng Ngoài ( Bắc Hà), biến vua Lê thành bù nhìn. Từ Sông Gianh vào Nam thuộc Họ Nguyễn là Đàng Trong (Nam Hà) Đây là cuộc chiến tranh phi nghĩa, giành giựt quyền lợi và địa vị trong phe phái phong kiến, phân chia 2 miền đất nước. Sự chia cắt đất nước làm cản trở sự phát triển kinh tế.
