Luyện tập viết đoạn văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm I. Những nội dung cơ bản cần nắm vững. – Trong một văn băn tự sự bao giờ cũng có sự kết hợp, đan xen giữa cúc yếu tố miêu tả và biểu cảm, có tác dụng làm cho văn bản tự sự sinh động và sâu sắc hơn. – Trong quá trình tạo lập văn bản cần biết vận dụng một cách có hiệu quả các yếu tố biểu cảm và miêu tả đẻ tạo ra cá giá trị biểu dạt và cảm xúc cho bài viết. II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi và bài tập khó trong SGK. Phần I. Từ sự việc, nhân vật đến đoạn văn tự sự có yêu tố miêu tả, biểu cảm: Căn cứ trên các bước xây dựng đoạn văn tự sự, học sinh có thể chọn 1 trong 3 sự việc và nhân vật để xây dựng đoạn. Thí dụ, sau khi đã lựa chọn sự việc và nhân vật là tình huống b: em giúp bà cụ qua đường vào lúc xe cộ đông đảo, nhiều người qua lại, học sinh phải xúc định thứ tự kể (sự việc em giúp bà cụ qua đường vào thời gian nào, không gian xung quanh ra sao, trình tự diễn biến của sự việc đó như thế nào). Sau đó phải xác định được mình sẽ thể hiện trong đoạn các yếu tố miêu tả và biểu cảm gì (cảnh đường xá lúc đó ra sao, bà cụ có hình dáng bên ngoài như thế nào, tình cảm của em khi thấy cụ chuẩn bị qua đường ra sao, em dẫn cụ qua đường với tâm trạng như thế nào, thái độ của bà cụ khi được em giúp đỡ, cảm nghĩ của em khi giúp được bà cụ qua đường…). Phần II. Luyện tập 1. Bài tập 1: Đóng vai Nam Cao kể lại giây phút lão Hạc sang báo tin Lão bán con chó với vẻ mặt và tâm trụng đau khổ: Lão Hạc chạy sang nhà tôi báo tin là lão vừa bán cậu Vàng. Dù lão đã cố làm ra vui vẻ nhưng vẫn không giấu nỗi sự đớn đau và niềm ân hận của lão sau khi đã trót lỡ bán chó. nhất lù đôi mắt già nua, bạc phếch của lão đầy nưóc mắt. Thấy lão đau khổ quá, tôi rất ái ngại và muốn ôm chầm lấy lão để an ủi. Khi tôi hỏi lão “Thế nó cùng cho người ta bắt à?” thì mạt lão đột nhiên co rúm lại, cái miệng nhăn nheo vù móm mém vì rụng hết rụng của lão mếu máo, mắt lão lại giàn giụa nước. Lão khóc hu hu và kể lại tường tận sự việc cho tôi nghe. Tôi không biết nói gì, chỉ nhẹ nhàng an ui lão rằng lão không có tội, lão không càn phải ân hận như thế. Lão có đỡ khóc hơn nhưng hình như lão đang cố nén nỗi buồn lại trong lòng. Lão cười gượng gạo, hai bờ vai gầy rung rung theo tiếng cười. Tôi thương lão quá. Thật là tội nghiệp cho lão. 2. Bài tập 2: Trong đoạn văn kể lại phút giây lão Hạc sang báo tin bán chó, nhà văn Nam Cao đã lồng vào đó các yếu tố miêu tả và biểu cảm rất đậm nét. Đó là việc ông tập trung tả lại chân dung đau khổ của lão Hạc với những chi tiết rất độc đáo: nụ cười như mếu, mắt lão ầng ậc nước, mặt lão đột nhiên co rúm lại, những vết nhăn xô lại, cái đầu lão nghẹo về một bên, cái miệng móm mém mếu như con nít, Lão hu hu khóc. Chính các yếu tố miêu tả và biểu cảm đó đã khắc sâu vào lòng người đọc một lão Hạc khốn khổ với hình dáng bên ngoài tội nghiệp, đặc biệt là thể hiện được rất sinh động sự đau dân quằn quại về tinh thần của một người trong giây phút ân hận, xót xa: già bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó”. * Văn bản có kết hợp miêu tả và biểu cảm tham khảo: Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái(6) cũ: – Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau! Hoảng quá, anh Dậu vội để bát cháo xuống phản và lăn đùng ra đó, không nói được câu gì. Người nhà lí trưởng cười một cách mỉa mai: – Anh ta lại sắp phải gió[6] như đêm qua đấy! Rồi hắn chỉ luôn vào mặt chị Dậu: – Chị khất tiền sưu đến chiều mai phải không? Đấy! Chị hãy nói với ông cai, để ông ấy ra đình kêu với quan cho! Chứ ông lí tôi thì không có quyền dám cho chị khất một giờ nào nữa! Chị Dậu run run: – Nhà cháu đã túng lại phải đóng cả suất sưu của chú nó nữa, nên mới lôi thôi như thế. Chứ cháu có dám bỏ bễ[7] tiền sưu của nhà nước đâu? Hai ông làm phúc nói với ông lí cho cháu khất… Cai lệ không để cho chị được nói hết câu, trợn ngược hai mắt, hắn quát: – Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? Sưu của nhà nước mà dám mở mồm xin khất! Chị Dậu vẫn thiết tha: – Khốn nạn! Nhà cháu đã không có, dẫu ông chửi mắng cũng đến thế thôi. Xin ông trông lại! Cai lệ vẫn giọng hầm hè: – Nếu không có tiền nộp sưu cho ông bây giờ, thì ông sẽ dỡ cả nhà mày đi, chửi mắng thôi à! Rồi hắn quay ra bảo anh người nhà lí trưởng: – Không hơi đâu mà nói với nó, trói cổ thằng chồng nó lại, điệu ra đình kia! Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu. Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn: – Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho!
