Nghị luận: “Tố Như tử dụng tâm đã khổ, tự sự đã khéo, tả cảnh đã hệt, đàm tình đã thiết, nếu không phải có con mất trông thấu cả sáu cõi, có tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời thì tài nào có cái bút lực ấy”. Mở bài: Giới thiệu ngắn gọn tác giả, tác phẩm (hoàn cảnh sáng tác, chủ để, nội dung chính…). Nêu vấn đề nghị luận: Lời nhận định ca ngợi tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du ở mọi phương diện đểu đạt đến độ xuất sắc. Truyện Kiều đã thể hiện được tài năng nghệ thuật bậc thầy cũng như tấm lòng nhân đạo sâu sắc của Nguyễn Du. Thân bài: “Tố Như tử dụng tâm đã khổ” là tấm lòng của Nguyễn Du cảm thương cho nhân vật thể hiện trong các dòng thơ. Ở Truyện Kiều, ta thấy rõ quá trình khổ công của Nguyễn Du để cho ra đời một áng văn chương tuyệt tác của nhân loại. Nhưng nỗi khổ của Nguyễn Du ở đây là “dụng tâm”, tức là làm thế nào để đưa chữ “tóm” vào tác phẩm của mình, đưa tấm lòng mình vào những dòng thơ. Bởi vì, hơn ai hết, Nguyễn Du rất coi trọng chữ tài nhưng cũng hết mực ca ngợi chữ tâm: “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ – Tấm lòng của ông dào dạt trên những trang giấy: đó là sự âu lo có thể nhìn thấy trước của một tương lai “hoa ghen thua thấm hờn kém xanh”, là nỗi thương cảm cho nàng Kiều khi trở thành một món hàng mặc người ta mua bán “ép cung cầm nguyệt thử bài quạt thơ”, là nỗi cô đơn bẽ bàng khi bị giam lỏng ở lầu Ngưng Bích và tưởng nhớ đến người thân… Có thể nói, Truyện Kiều là tiểu thuyết của chữ tâm. Thuý Kiều chinh phục được người đọc không chỉ bởi “sắc đành đòi một, tài đành hoạ hai” mà còn bởi chữ tâm sáng chói nơi nàng. Đó là tấm lòng trinh bạch, là nghĩa khí, là sự khoan dung của nàng. Chữ tâm trải suốt cuộc đời nàng. Vì chữ tâm mà Kiểu khóc thương Đạm Tiên, vì chữ tâm mà bán mình chuộc cha, trả nghĩa cho Kim Trọng. Vì chữ tâm mà Kiều tha bổng Hoạn Thư, khuyên Từ Hải ra hàng và cuối cùng vì chữ tâm mà Kiều tìm đến cái chết trên sông Tiền Đường. Hình tượng Thuý Kiều đã đi vào lòng người đọc với một cái tâm như thế. Ở những nhà văn chần chính xưa nay, tâm bao giờ cũng là cái gốc. Tài và trí chỉ là cành, là ngọn. Người nghệ sĩ phải vui niềm vui của con người, đau cùng nỗi đau của con người, phải khóc, phải cười, phải trăn trở cùng con người. Soi vào Truyện Kiều, ta nhận ra tác phẩm thực chất là tiếng lòng của Nguyễn Du . Mỗi một lời, một chữ, một cầu trên trang giấy là sự hoà quyện giữa tâm hồn nhà văn với tâm hổn nhân vật. Có thể nói, Nguyễn Du đã hoá thân vào nhân vật, vui buổn cùng nhân vật. Đó chính là tấm lòng nhân đạo cao cả của Nguyễn Du. “Tự sự đã khéo, tả cảnh đã hệt, đàm tình đã thiết, tài năng nghệ thuật ở mọi phương diện đều đạt đến độ xuất sắc”. “Tự sự đã khéo”: nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn của nguyễn Du, là sự biến hoá linh hoạt cách kể, cách dẫn dắt câu chuyện (so sánh với Kim Vân Kiều truyện là một cuốn tiểu thuyết chương hồi, Truyện Kiểu là một cuốn truyện thơ). Đặc biệt, Truyện Kiều đã đưa thể thơ lục bát dân tộc lên tới đỉnh cao. Truyện Kiểu vừa gần gũi, vừa dễ -đọc, dễ thuộc, dẫn dắt người đọc vào câu chuyện một cách tự nhiên. Chính vì vậy, bức tranh toàn cảnh về đời sống xã hội, con người trong tác phẩm hiện lên vô cùng chân thực và sống động. “Tả cảnh đã hệt”: là sự chính xác, đúng đắn, phù hợp, logic trong tả cảnh của Nguyễn Du. Ông đã phát hiện cái hồn của cảnh vật và đưa vào trong thơ một cách tinh tế nhất. Nguyễn Du có biệt tài tả cảnh thiên nhiên (HS lấy dẫn chứng trong đoạn trích Cảnh ngày xuân), cảnh không chỉ đẹp mà cảnh còn phù hợp với tầm trạng con người (dẫn chứng đoạn cuối trong Cảnh ngày xuân hoặc Kiều ở lầu Ngưng Bích). Thiên nhiên như thấm đẫm nỗi buổn nhớ, sự lo lắng, phấp phỏng của Kiều về những ngày sắp tới, dự báo vê’ một cuộc đời chìm nổi, một tương lai vô định đẩy hiểm nguy, bất trắc. “Đàm tình đã thiết”: đó là nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật nổi bật trong tác phẩm. Ngòi bút của Nguyễn Du tinh vi, lão luyện trong việc phân tích tâm lí nhân vật. Tâm trạng của mỗi nhân vật được xây dựng phù hợp với hoàn cảnh. Trong tác phẩm, Kiều là nhân vật có tâm trạng phức tạp nhất: tâm trạng háo hức khi đi chơi xuân, rồi buồn bã khi ngày vui trôi qua nhanh chóng; tâm trạng bất lực, uất ức khi bị đem ra làm món hàng mua bán; tâm trạng thương nhớ mẹ cha; tâm trạng giày vò khi nghĩ mình là kẻ phụ bạc người yêu; nỗi cô đơn và âu lo cho tương lai phía trước… Trong Truyện Kiều, lúc nào cũng hiển hiện một chữ tình sâu nặng. Cái tình trong Truyện Kiều là cái tình sâu, tình thắm, cái tình đẹp nhất của loài người bởi nó chở theo giá trị nhân đạo sâu sắc của tác giả. Trước mỗi cảnh đời của nhân vật ta đểu bắt gặp sự đồng cảm, thương xót của nhà thơ. “Con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời” là tấm lòng nhân đạo sâu xa. “Sáu cõi” là sự bao chiếm toàn bộ không gian đông – tây – nam – bắc, trên và dưới. Đó là sự thâu tóm cả vũ trụ, đất trời. “Con mắt trông thấu sáu cũng là một biểu hiện của một nhân sinh quan nhạy cảm, một tâm hồn rộng mở thu nhận mọi biến chuyển cuộc đời. Bằng con mắt “trông thấu sáu Nguyễn Du đã thể hiện một vốn sống phong phú, uyên thầm, hiểu đời và hiểu người. Ông nghe nhiều, quan sát nhiều để đúc rút lại những chân lí của cuộc sống. “Tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời”là tấm lòng canh cánh lo cho số phận con người, lo cho cuộc đời. Ông đã nói hộ những người phụ nữ những bất công, đau khổ trong xã hội xưa. * Nhận xét, đánh giá Lời nhận định của Mộng Liên Đường đã khái quát được một cách chung nhất những giá trị của Truyện Kiều trên cả hai lĩnh vực nội dung và nghệ thuật. Nhưng xét đến cùng, bút lực ấy có được cũng là nhờ “con mắt trông thấu cả sáu cõi,tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời”. Nguyễn Du là một nghệ sĩ chân chính. Lời bàn của Mộng Liên Đường cho thấy ông không chỉ là một người am hiểu, học rộng, hiểu sâu về văn chương mà ông còn xứng đáng là một tri kỉ của Nguyễn Du khi khám phá được cái thần tuyệt diệu của tài năng nghệ thuật Nguyễn Du, đổng điệu với tâm hồn, nỗi niềm của Nguyễn Du. Kết bài: Khẳng định lại ý nghĩa lời nhận định: Nhân dân Việt Nam và cả nhân loại sẽ còn nhắc đến Nguyễn Du bởi tài năng và tấm lòng nhân đạo cao đẹp đó của ông.
