Tóm tắt lý thuyết 1. Tóm lược nội dung chính Sâu bọ thuộc ngành chân khớp. Đây là lớp động vật vô cùng phong phú với hơn một triệu loài, chúng giữ một vai trò quan trọng trong giới tự nhiên. 1.1. Về giác quan Sâu bọ có đủ 5 giác quan: Xúc giác biểu thị dưới dạng các lông và các râu của chúng, đặc biệt là hai râu dài của chúng. Khứu giác ở dạng các hố trên râu. Khứu giác của loài ruồi rất nhạy. Ở vài loài bướm, chúng có thể nhận ra các mùi (hooc môn) của nhau cách xa hàng km. Hình 1: Cánh cứng bọ phịt, đuổi kẻ thù bằng cách phịt từ hậu môn có mùi rất khó chịu Vị giác là các nhú lồi ở tua miệng hay ở bàn chân. Sâu bọ là những nhà vô dịch nhận ra các vị dù nồng độ rất loãng. Thị giác của sâu bọ rất đặc biệt. Một số loài có mắt kép,có thể điều chỉnh để nhìn thấy tia tử ngoài. Một số loài vừa có mắt đơn vừa có mắt kép. Chúng có thể nhìn với góc nhìn rất rộng. Thính giác các râu và các lông của sâu bọ rất nhạy với dao động âm, giúp chúng định hướng nguồn âm phát ra, thậm chí loài muỗi còn nghe được siêu âm. Người ta chế ra các máy phát thu hút chúng. 1.2. Về thần kinh Não sâu bọ phát triển có 3 phần: Não trước, não giữa và não sau. ⇒ Đây chính là cơ sở lưu giữ, di truyền những tập tính bản năng của sâu bọ. 1.3. Tập tính Phần lớn các sâu bọ trải qua nhiều giai đoạn biến thái trong một vòng đời: Bướm trưởng thành, giao phối đẻ trứng, trứng nở ra sâu. Sâu phát triển thành ấu trùng, ấu trùng biến thái thành con trưởng thành. Cào cào, châu chấu biến thái không hoàn toàn: Trứng nở ra cào cào con và lột xác nhiều lần ra cào cào trưởng thành. Con trưởng thành bao giờ cũng có 3 đôi chân, đầu có 2 đôi râu, và hô hấp bằng hệ thống ống khí. Nhiều loài như ve, bọ cánh cứng,… có giai đoạn sâu, ấu trùng kéo dài tới 3 năm, còn trong giai đoạn trưởng thành ngắn, hầu như chỉ làm nhiệm vụ duy trì nòi giống. 1.4. Môi trường sống Môi trường sống của các giai đoạn cũng khác: ấu trùng của chuồn chuồn (con bà mụ) sống dưới nước. Sâu bọ sống thích nghi với môi trường. Hình 2: Thích nghi của côn trùng đấta- Bọ que gần giống cành cây xanh b- Ấu trùng ve sầu lột xác sau hàng chục năm sống trong đất c- Con bọ dừa đang hạ cánh xuống mặt đất Trong điều kiện thuận lợi chúng sinh sôi nảy nở rất nhiều gây ra đại dịch: châu chấu, rầy nâu… Một số loài như mối, muỗi,… Gây hại cho con người. ⇒ Nhưng ở góc độ môi trường thiên nhiên không thể thiếu chúng. Nhiều loài sâu bọ có khả năng ngụy trang tránh kẻ thù, chúng thay đổi dáng vẻ bề ngoài như cảnh vật môi trường quanh nó. Hình 3: Bướm đất có thể chuyển màu sắc ngụy trang xanh hoặc xám để lẫn vào môi trường xung quanhHình 4: Sâu bướm có thể bắt chước như hình mắt và đầu rắn để dọa nạt kẻ thù Nhiều loài ong, mối, kiến,… sống tập trung thành đàn có tổ chức chặt chẽ như một “xã hội”. Tất nhiên đây chỉ là bản năng. Hình 5: A- Trong xã hội tổ ong mậtB- 3 đẳng cấp chính là: Ong thợ, ong chúa và ong đực Sâu bọ xuất hiện rất sớm trong lịch sử tự nhiên. Nhiều triệu năm về trước con gián vẫn như bây giờ. Sâu bọ sống ở khắp mọi nơi trên trái đất. 1.5. Lợi ích của sâu bọ Sâu bọ có nhiều loài có ích cho nhà nông như loài ong thụ phấn cho hoa… một số được khai thác làm dược liệu, thực phẩm. Nhiều loài thiên địch của nhau. Nhà nông lợi dụng những con có ích để tiêu diệt các sâu bọ có hại: Bọ ăn sâu, ong mắt đỏ… 2. Thu hoạch Tên ĐV quan sát Môi trường sốngCách dinh dưỡngLàm tổSinh sảnTự vệ, tấn côngChâu chấuTrên cạnChồi và lá câyTrong đất 2-3cmĐẻ trứng (Biến thái không hoàn toàn)Thay đổi màu sắcOngTrên câyMật hoa, Sâu nonTrên câyĐẻ trứng (Biến thái hoàn toàn)Kim độcBướmTrên khôngHút dịch hoaTrên câyĐẻ trứng (Biến thái hoàn toàn)Thay đổi màu sắcKiếnMặt đất, trên câyĂn tạpDưới đấtĐẻ trứng (Biến thái không hoàn toàn)Tiết dịch cayBọ rùaTrên câyCác loài RệpMặt sau lá câyĐẻ trứng (Biến thái không hoàn toàn)Thay đổi màu sắcDế trũiTrên cạnTrùng đấtDưới đấtĐẻ trứng (Biến thái không hoàn toàn)ẩn nấp trong hangBọ xítTrên câyNhựa câyTrong hốcĐẻ trứng (Biến thái không hoàn toàn)Tiết dịch cay, hôiSâu ăn tạpTrên đất, trên câyCác phần của câyTrên câyĐẻ trứng (Biến thái không hoàn toàn)ẩn nấp dưới lá, hốc cây3. Tư liệu tham khảo Các em học sinh có thể tham khảo bài thực hành Tập tính của sâu bọ do nhóm học sinh trường THCS Lê Hồng Phong - Krong Búk - Tỉnh Đắk Lắk thực hiện: Video: Thực hành Tập tính sâu bọ - sinh học 7
